Tat, Tolerans, Tehdit: Pestisit Üçlemesi 3 - Reddedilen Tatlar: Türk Gıda İhracatında İtibar Krizi

---

Gıda güvenliği, yalnızca iç piyasada değil, ihracat odaklı üretim yapan işletmeler açısından da kritik bir kalite parametresi olarak öne çıkmaktadır. Avrupa Birliği Gıda ve Yemde Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) tarafından yayınlanan güncel bildirimlerde, Türkiye menşeli bazı gıda ürünlerinin 2025 yılı içerisinde çeşitli nedenlerle AB pazarına girişine izin verilmediği görülmektedir. Bu yazıda, son bir ayda bildirilen ve iade edilen ürünleri, tespit edilen uygunsuzluk türlerini ve bu durumun kalite yönetim sistemleri açısından yansımalarını inceleyeceğiz.

Türkiye’den Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilmek istenen çeşitli gıda ürünleri, ciddi sağlık riskleri nedeniyle sınırdan geri çevrilmiştir. Pestisit kalıntılarından aflatoksin seviyelerine kadar uzanan bu liste, gıda güvenliğinde daha sıkı denetim ve kontrol ihtiyacını açıkça ortaya koymaktadır. Peki, hangi ürünler iade edilmiştir ve neden?

Listeyi birlikte inceleyelim:

Üzüm Yaprağı – Almanya

• Bildirim Tarihi: 21 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Almanya

• İade Nedeni: Pestisit kalıntılarının maksimum limitlerin üzerinde bulunması

• Tespit Edilen Maddeler: Difenoconazole, Dithiocarbamates, Lambda-cyhalothrin, Azoxystrobin, Boscalid, Famoxadone, Flutriafol

• Açıklama: Salamura asma yapraklarında yedi farklı pestisit kalıntısı tespit edilmiştir. Bu pestisitlerin seviyeleri, Avrupa Birliği mevzuatında belirlenen maksimum kalıntı limitlerini aşmıştır.

  
  

Antep Fıstığı – İtalya

• Bildirim Tarihi: 21 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: İtalya

• İade Nedeni: Aflatoksin B1 ve toplam aflatoksin seviyelerinin yasal limitlerin üzerinde olması

• Tespit Edilen Değerler:

  • Aflatoksin B1: 76,8 µg/kg

  • Toplam Aflatoksin: 83,0 µg/kg

• Yasal Limitler:

  • Aflatoksin B1 için 8,0 µg/kg

  • Toplam aflatoksin için 10,0 µg/kg

• Açıklama: Tespit edilen aflatoksin seviyeleri, Avrupa Birliği'nin belirlediği maksimum limitlerin oldukça üzerindedir.

  
  

 Kekik – Belçika

• Bildirim Tarihi: 10 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Belçika

• İade Nedeni: Pirolizidin alkaloidlerinin yasal limitlerin üzerinde bulunması

• Tespit Edilen Değer: 2775 µg/kg

• Yasal Limit: 1000 µg/kg

• Açıklama: Kurutulmuş kekik örneklerinde, karaciğer toksisitesiyle ilişkilendirilen pirolizidin alkaloidleri tespit edilmiştir.

  
  

 Kuru İncir – Hollanda

• Bildirim Tarihi: 12 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Hollanda

• İade Nedeni: Aflatoksin B1 ve okratoksin A seviyelerinin yasal limitlerin üzerinde olması

• Tespit Edilen Değer:

  • Okratoksin A: 39,20 µg/kg

• Yasal Limit:

  • Okratoksin A için 8,0 µg/kg

• Açıklama: Kuru incir örneklerinde, aflatoksin B1 ve okratoksin A seviyeleri Avrupa Birliği'nin belirlediği maksimum limitlerin üzerindedir.

  
  

 Buğday Ekmeği – Slovakya

• Bildirim Tarihi: Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Slovakya

• İade Nedeni: Propiyonik asit (E280) ve benzoik asit (E210) tespiti

• Açıklama: Bu katkı maddeleri, hiperaktivite ve migren gibi sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmektedir.

  
  

 Limon – Bulgaristan

• Bildirim Tarihi: 24 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Bulgaristan

• İade Nedeni: Prochloraz pestisit kalıntısının yasal limitlerin üzerinde bulunması

• Tespit Edilen Değer: 0,726 mg/kg

• Yasal Limit: 0,03 mg/kg

• Açıklama: Limon örneklerinde, Avrupa Birliği'nde yasaklanmış olan Prochloraz pestisit kalıntısı tespit edilmiştir.

  
  

 Susam Tohumu – Yunanistan

• Bildirim Tarihi: 25 Şubat 2025

• Bildiren Ülke: Yunanistan

• İade Nedeni: Salmonella tespiti

• Açıklama: Susam tohumu örneklerinde, gıda kaynaklı enfeksiyonlara neden olabilecek Salmonella bakterisi tespit edilmiştir.

  
  

Çikolata – Belçika

• Bildirim Tarihi: 22 Nisan 2025

• Bildiren Ülke: Belçika

• İade Nedeni: Etiket bilgilerinde buğday içeriğinin belirtilmemiş olması

• Açıklama: Ambalaj üzerinde yer alması gereken buğday/gluten içeriğine dair herhangi bir ibarenin bulunmaması, Avrupa Gıda Bilgi Tüzüğü’ne aykırıdır. Özellikle çölyak hastaları ve gluten intoleransı olan bireyler için ciddi risk taşıyan bu eksiklik, ürünün ticari dolaşımına engel teşkil etmektedir.

  
  

Kuru Nane – Belçika

• Bildirim Tarihi: 25 Nisan 2025

• Bildiren Ülke: Belçika

• İade Nedenleri: Salmonella spp. tespiti ve pestisit kalıntısı

• Açıklama: Geri çevrilen partide, gıda kaynaklı salgın hastalıklara neden olabilecek Salmonella bakterisinin yanı sıra, pestisit kalıntısı oranlarının da maksimum yasal limitleri aştığı görülmüştür. Bu durum, çiftlikten çatala kadar uzanan gıda güvenliği yaklaşımında tarımsal denetimlerin yeterliliğini yeniden gündeme getirmiştir.

  
  

 Kahve – Ülke Belirtilmemiş

• Bildirim Tarihi: 2 Mayıs 2025

• Bildiren Ülke: Belirtilmemiş

• İade Nedeni: Sibutramin varlığı

• Açıklama: Sibutramin, Avrupa Birliği’nde yasaklanmış bir farmakolojik maddedir. Genellikle zayıflama amacıyla kullanılan ürünlerde yasa dışı biçimde yer alır. Tespiti, ürünün güvenilirliğini tamamen ortadan kaldırmakta ve halk sağlığı açısından büyük risk teşkil etmektedir.

  
  

 Kuru Kayısı – Almanya

• Bildirim Tarihi: 24 Nisan 2025

• Bildiren Ülke: Almanya

• İade Nedeni: Yüksek seviyede aflatoksin B1 ve toplam aflatoksin tespiti

• Açıklama: Almanya’ya ihraç edilen kuru kayısı partisi, yüksek düzeyde aflatoksin tespit edilmesi nedeniyle sınırdan geri çevrilmiştir. Aflatoksin B1 seviyesi 43,2 µg/kg, toplam aflatoksin miktarı ise 45,2 µg/kg olarak belirlenmiştir. Bu değerler, Avrupa Birliği’nin belirlediği maksimum limitlerin oldukça üzerindedir.

  
  

Sayılar Ne Diyor?

Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, 2024 yılında Türkiye'den ihraç edilen 4,2 milyon ton taze meyve ve sebzenin yaklaşık 4.800 tonu geri gönderilmiştir. Bu oran küçük görünse de, Avrupa Birliği Gıda ve Yemde Hızlı Alarm Sistemi’ne (RASFF) göre Türkiye, 2024 yılında 487 gıda bildirimiyle öne çıkmıştır. Bu bildirimlerin 319’u sınırdan red, 168’i ise iç pazarda uyarı ile sonuçlanmıştır.

Sorunun Kaynağı Nerede?

İhracat ürünlerinin geri çevrilmesinde şu nedenler öne çıkmaktadır:

• Yetersiz kalıntı analizleri

• Stokta kalan eski ürünlerin AB’ye gönderilmesi

• Yeni mevzuata geçiş sürecinde denetim eksiklikleri

• İzlenebilirlikte eksiklik

  
  

Özellikle 7 Ocak 2025’te yürürlüğe giren yeni pestisit mevzuatına geçiş süreci, birçok ihracatçıyı hazırlıksız yakalamıştır.

Ne Yapmalı?

Geri çevrilen ürünlerin sayısı yalnızca ticari değil, halk sağlığı açısından da alarm vericidir. Bu tablo karşısında öneriler şunlardır:

• Pestisit kalıntı analizleri, hem üretici hem de ihracat aşamasında daha sıkı ve çift doğrulamalı yapılmalıdır.

• Üretim süreci, tarladan sofraya kadar izlenebilir hale getirilmelidir.

• AB ile uyumlu eğitim ve bilgilendirme faaliyetleri üreticilere yönelik artırılmalıdır.

• Kritik limit aşımları yapan firmalar kamuoyuna açık şekilde duyurulmalıdır.

  
  

Avrupa’dan dönen her bir ürün, sadece bir ticari kayıp değil; aynı zamanda Türkiye’nin gıda güvenliği algısına indirilen bir darbedir. Gıda ihracatında sürdürülebilir başarıyı hedefliyorsak, denetim zincirini güçlendirmeli ve üretici eğitimlerini sistematik hale getirmeliyiz. Yukarıda özetlenen geri çevrilme vakaları, yalnızca mikro düzeyde firmalara değil, makro ölçekte sektör imajına da zarar vermektedir.

HACCP, ISO 22000 ve BRCGS gibi uluslararası standartlarla entegre çalışan işletmelerin bu tür uygunsuzlukları önlemesi mümkündür. Ancak;

• Tarladan son ürüne kadar izlenebilirliğin,

• Etiketleme süreçlerinin gıda mevzuatlarına uygunluğunun,

• Kalıntı ve mikrobiyolojik analizlerin yetkin laboratuvarlarda ve düzenli periyotlarla yapılmasının,

  
  

ihracatta sürdürülebilir güvenlik açısından vazgeçilmez unsurlar olduğu unutulmamalıdır.

** Yukarıdaki bilgiler, Avrupa Birliği Gıda ve Yem Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) bildirimlerine dayanmaktadır. Her bir ürünün iade nedeni ve bildirildiği ülke, resmi bildirimlere dayanmaktadır.